شنوایی در کودکان

مقدمه

شنوایی یکی از حیاتی‌ترین حواس برای رشد و تکامل نوزادان است که نقش کلیدی در توسعه مهارت‌های زبانی، شناختی و اجتماعی ایفا می‌کند. توانایی شنیدن صداهای محیط، از صدای والدین گرفته تا اصوات روزمره، به نوزادان کمک می‌کند تا الگوهای گفتاری را بیاموزند، با دیگران ارتباط برقرار کنند و پایه‌های تعامل اجتماعی را بنا کنند. با این حال، کم‌شنوایی در نوزادان، که شیوعی حدود 1 تا 3 مورد در هر 1000 تولد دارد (WHO, 2024)، می‌تواند این فرآیند را مختل کند. تشخیص زودهنگام و مداخله مناسب می‌تواند از تأخیرهای رشدی جلوگیری کند و آینده‌ای روشن‌تر برای این کودکان فراهم آورد. این مقاله به بررسی اهمیت شنوایی، علل کم‌شنوایی، روش‌های ارزیابی، مداخلات درمانی و نقش والدین می‌پردازد.

1. اهمیت شنوایی در رشد نوزادان

شنوایی سالم، پایه‌ای برای رشد مغزی در سه سال اول زندگی است، دوره‌ای که به‌عنوان «پنجره بحرانی» (Critical Period) شناخته می‌شود. در این دوره، مغز نوزاد به شدت به ورودی‌های شنیداری وابسته است تا شبکه‌های عصبی مرتبط با زبان و شناخت را شکل دهد. طبق تحقیقات انجمن شنوایی‌شناسی آمریکا (ASHA, 2023)، نوزادانی که شنوایی سالمی دارند، تا 12 ماهگی 2 تا 3 کلمه معنادار تولید می‌کنند و تا 3 سالگی جملات ساده می‌سازند. اما کم‌شنوایی تشخیص‌نشده می‌تواند این روند را تا 2 سال به تأخیر بیندازد.

شنوایی همچنین در رشد اجتماعی نقش دارد. نوزادان از طریق شنیدن صدای والدین، احساس امنیت و تعلق می‌یابند که پایه روابط عاطفی است. برای مثال، یک نوزاد با شنوایی سالم با شنیدن لالایی مادر، آرامش می‌یابد و به تدریج پاسخ‌های عاطفی مانند لبخند زدن را نشان می‌دهد. در مقابل، کم‌شنوایی می‌تواند باعث انزوای اجتماعی، کاهش تعاملات و حتی مشکلات رفتاری در آینده شود. مطالعه‌ای در سال 2022 نشان داد که کودکان با کم‌شنوایی درمان‌نشده، 30% بیشتر در معرض مشکلات اجتماعی-عاطفی قرار دارند.

2. علل کم‌شنوایی در نوزادان

کم‌شنوایی در نوزادان می‌تواند به دلایل ژنتیکی یا محیطی رخ دهد. شناخت این علل برای پیشگیری و تشخیص زودهنگام حیاتی است:

• عوامل ژنتیکی: حدود 50% موارد کم‌شنوایی در نوزادان ارثی است (WHO, 2024). جهش در ژن‌هایی مانند GJB2 می‌تواند به کم‌شنوایی حسی-عصبی منجر شود. این نوع کم‌شنوایی اغلب در خانواده‌هایی با سابقه مشکلات شنوایی دیده می‌شود.

• عفونت‌های دوران بارداری: سیتومگالوویروس (CMV) شایع‌ترین علت عفونی کم‌شنوایی است و در 1 از 150 نوزاد تأثیر می‌گذارد. سرخچه و توکسوپلاسموز نیز از عوامل خطر هستند.

• کمبود اکسیژن (هیپوکسی): کمبود اکسیژن هنگام زایمان می‌تواند به عصب شنوایی آسیب برساند، به‌ویژه در زایمان‌های پرخطر.

• داروهای اوتوتوکسیک: مصرف داروهایی مانند آمینوگلیکوزیدها در بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU) می‌تواند به گوش داخلی آسیب برساند.

• عفونت‌های پس از تولد: مننژیت باکتریایی یا ویروسی می‌تواند باعث کم‌شنوایی دائمی شود، به‌ویژه اگر درمان به‌موقع انجام نشود.

مثال: نوزادی که به دلیل CMV مادرزادی دچار کم‌شنوایی حسی-عصبی می‌شود، ممکن است تا 80% با کاهش درک گفتار مواجه شود، مگر اینکه مداخله زودهنگام انجام شود.

3. روش‌های ارزیابی شنوایی

ارزیابی شنوایی نوزادان با هدف شناسایی زودهنگام مشکلات انجام می‌شود. روش‌های استاندارد و غیرتهاجمی شامل موارد زیر است:

الف) آزمون انتشار صوتی گوش (OAE)

این آزمون پاسخ‌های صوتی تولیدشده توسط سلول‌های مویی گوش داخلی را اندازه‌گیری می‌کند. OAE در کمتر از 5 دقیقه انجام می‌شود و دقت بالایی در تشخیص کم‌شنوایی انتقالی دارد. طبق CDC (2023)، 95% بیمارستان‌های پیشرفته از OAE برای غربالگری استفاده می‌کنند.

ب) آزمون پاسخ شنوایی ساقه مغز (ABR)

ABR فعالیت الکتریکی عصب شنوایی و ساقه مغز را در پاسخ به صداها بررسی می‌کند. این آزمون برای کم‌شنوایی حسی-عصبی بسیار دقیق است و می‌تواند شدت مشکل را مشخص کند. برای مثال، ABR می‌تواند تشخیص دهد که آیا کم‌شنوایی خفیف (20-40 دسی‌بل) یا عمیق (>90 دسی‌بل) است.

ج) غربالگری جهانی شنوایی

غربالگری جهانی، که در بسیاری از کشورها اجباری است، بلافاصله پس از تولد انجام می‌شود. این فرآیند ترکیبی از OAE و ABR است و 1 از 1000 نوزاد را با کم‌شنوایی شناسایی می‌کند. این روش به بیمارستان‌ها امکان می‌دهد نوزادان نیازمند ارزیابی بیشتر را سریعاً ارجاع دهند.

4. اهمیت تشخیص زودهنگام

تشخیص زودهنگام کم‌شنوایی، به‌ویژه قبل از 6 ماهگی، تأثیر چشمگیری بر رشد دارد. طبق مطالعه‌ای در Journal of Pediatrics (2023)، مداخله قبل از 6 ماهگی، رشد زبانی را تا 70% بهبود می‌بخشد. تشخیص زودهنگام امکان استفاده از ابزارهای کمکی مانند سمعک یا کاشت حلزون را فراهم می‌کند و از تأخیرهای رشدی جلوگیری می‌کند. برای مثال، نوزادی که در 3 ماهگی کم‌شنوایی شدید تشخیص داده می‌شود و کاشت حلزون دریافت می‌کند، تا 3 سالگی می‌تواند جملات کامل تولید کند، در حالی که تأخیر در تشخیص ممکن است این توانایی را تا 5 سالگی به تعویق بیندازد.

تشخیص زودهنگام همچنین بار روانی و اقتصادی بر خانواده‌ها را کاهش می‌دهد. والدینی که زودتر از مشکل آگاه می‌شوند، می‌توانند برنامه‌های توانبخشی را آغاز کنند و از هزینه‌های بلندمدت درمان‌های پیچیده‌تر جلوگیری کنند.

5. روش‌های درمان و مداخله

مداخلات برای کم‌شنوایی نوزادان بسته به شدت و نوع مشکل متفاوت است:

الف) سمعک

سمعک‌ها برای کم‌شنوایی خفیف تا متوسط مناسب‌اند و صداها را تقویت می‌کنند. برای مثال، نوزادی با کم‌شنوایی 30 دسی‌بل با سمعک می‌تواند گفتار والدین را به‌خوبی تشخیص دهد و تا 2 سالگی واژگان اولیه را بیاموزد.

ب) کاشت حلزون

برای کم‌شنوایی شدید تا عمیق، کاشت حلزون گزینه‌ای مؤثر است. این دستگاه سیگنال‌های صوتی را مستقیماً به عصب شنوایی منتقل می‌کند. مطالعات نشان می‌دهند که کاشت حلزون قبل از 18 ماهگی، درک گفتار را تا 80% بهبود می‌بخشد.

ج) توانبخشی شنوایی و گفتاری

برنامه‌های توانبخشی شامل آموزش والدین و جلسات گفتاردرمانی است. این برنامه‌ها مهارت‌های شنیداری و گفتاری را تقویت می‌کنند. برای مثال، نوزادی با سمعک که در جلسات توانبخشی شرکت می‌کند، 2 برابر سریع‌تر از همسالان بدون آموزش، مهارت‌های ارتباطی را توسعه می‌دهد.

6. نقش والدین و جامعه

والدین نقش محوری در موفقیت مداخلات دارند. آموزش والدین در مورد استفاده از سمعک یا کاشت حلزون، تکنیک‌های ارتباطی (مانند زبان اشاره یا گفتارخوانی) و پیگیری ارزیابی‌های دوره‌ای، نتایج را 3 برابر بهبود می‌بخشد (ASHA, 2023). برای مثال، والدینی که روزانه با نوزاد خود صحبت می‌کنند و از بازی‌های صوتی استفاده می‌کنند، به تقویت مهارت‌های شنیداری کمک می‌کنند.

جامعه نیز با افزایش آگاهی و کاهش انگ اجتماعی کم‌شنوایی، نقش مهمی ایفا می‌کند. برنامه‌های آموزشی در بیمارستان‌ها و مراکز بهداشت می‌توانند والدین را به غربالگری و مداخله زودهنگام تشویق کنند.

نتیجه‌گیری

شنوایی سالم، پایه‌ای برای رشد زبانی، شناختی و اجتماعی نوزادان است. کم‌شنوایی، حتی در موارد خفیف، می‌تواند تأثیرات عمیقی بر آینده کودک داشته باشد. ارزیابی و تشخیص زودهنگام با استفاده از روش‌هایی مانند OAE و ABR، همراه با مداخلات مناسب مانند سمعک، کاشت حلزون و توانبخشی، می‌تواند این تأثیرات را به حداقل برساند. والدین و جامعه با آگاهی و حمایت فعال، می‌توانند به نوزادان کمک کنند تا به پتانسیل کامل خود دست یابند. سرمایه‌گذاری در غربالگری جهانی و آموزش، نه‌تنها کیفیت زندگی کودکان را بهبود می‌بخشد، بلکه بار اقتصادی و اجتماعی را در بلندمدت کاهش می‌دهد.